ئەندازیار حسەینی كەریمی، سیمایەكی درەوشاوە / رەشاد مستەفا سوڵتانی

هەوڵی ماندونەناسانە‌و رەنجە سیاسیەكانی ئەندازیار حسەینی كەریمی‌و باقی دامەزرێنەرانی كۆمەڵە، لەڕاستیدا خولقێنەری جوڵانەوە‌و رووداوێكی گەورە لە بزوتنەوەی چەپ، رادیكاڵ‌و سوسیالیستی كوردستان بوو و بە جۆرێك ئەو كۆمەڵگایەی هەژاند‌و گۆڕی، كە مێژوویەكی پڕشكۆ‌و ئەبەدی‌و لێوانلێو لە حەماسەی بە یادگار هێشتەوە. ئەو لەنێو ستەملێكراوان‌و بێبەشانی كوردستان بەناوەكانی وستا ساڵح‌و بەختیار چالاكی سیاسی دەكرد. بەبێ جەنجاڵ‌و هاتوهاواری رۆشنبیرانە، كاری شۆڕشگێڕانەی كە بەقوڵایی لەژیانی كورتی سیاسیە رەنگی دابووەوە بەرەوپێش دەبرد. هاوخەباتەكانی دەڵێن پەتای تاكڕەویی، ستكاریزم‌و مەحفل بازی لە بیری شۆڕشگێڕانە‌و ئۆمانیستی ئەو پوچ‌و لەبنەڕەتدا بێ مانا بوو. ئەو باوەڕێكی پتەوی بە «عەقڵی گشتی» بوو. پێموایە متمانەیەك كە خەڵكی كوردستان‌و رێكخستنەكانی كۆمەڵە پێیانبوو، هەرگیز‌و بەهیچ بەهایەك نەیفرۆشت‌و لەڕاستیدا ئەو لەژیانی سیاسیدا سەربەرز‌و روو سوورە.

ئەندازیار حەمە حسەین كەریمی، بت شكێنێكی سیكۆلار‌و یەكێك لە سیما درەوشاوەكانی بزوتنەوەی دیموكراتیك‌و سوسیالیستی كوردستان‌و ئێران بوو. ئەم خۆشەویستە لەیەكی رەشەممەی ساڵی 1327ی هەتاویی لە بنەماڵەیەكی نێونجی لەشاری خۆڕاگریی‌و حەماسە نەمرەكان، «شاری سەقز» هاتە دنیا‌و دەورانی خوێندنی سەرەتایی‌و دواناوەندیی بە سەركەوتوویی تەواوكرد. پاشان لەپێشبڕكێ كونكوری سەراسەری زانكۆكانی ئێران بەشداری كرد‌و لە بواری كشت‌وكاڵ بە نمرەیەكی باڵا قبوڵ‌و دەورەی چوارساڵەی لەشارەكانی كەرج‌و تاران تەواوكرد‌و بڕوانامەی ئەندازیاریی كشت‌و كاڵی بەدەست هێنا.

لەیەكەم دیداردا بەشێوەیەكی سێحراوی، دەرگاكانی دۆستایەتی‌و هاوڕێیەتی سەخاوەتمەندانە دەكردەوە‌و لەم رووەوە لەڕادەبەردەر كەرامەت‌و ویقار‌و ئەخلاقێكی بەرزی لەخۆی نیشان دەدا. هەر ئەم تایبەتمەندییە بەرزە، رەنگەی یەكێك لە رەمزەكانی سەركەوتنی بووبێت لەداگیركردنی لوتكەكانی دۆستایەتیدا. لەگەڵ هەموو كەس‌و كەسانی دەوروبەری پەیوەندییەكی بەسۆزی بەرقەرار دەكرد، كە پچڕانی ئەم پەیوەندییە بۆ دۆستانی مەحاڵ‌و نامومكین بوو. دەكرێت بڵێین پەیوەندییەكانی لە ئاستێكی بەربڵاوو چەندین شێوازی جۆراوجۆر جەریانی هەبوو. خۆش مەجلیس بوو و بە بزە‌و پێكەنینە شیرینەكانی كە هەمیشە لەسەر لێوەكانی بوو، دڵەكانی بەخێرایی داگیر دەكرد. سەرەڕای ئەوەی كاك حسەین كەریمی بۆ من، برایەكی گەورە‌و میهرەبان بوو، هاوكات رێبەر‌و مامۆستای منیش بوو.

لە رۆژە سەخت‌و پۆلیسیەكانیدا كە چاوی راست لەچاوی چەپ دەترسا‌و متمانەكان لاوازبوون، لەگەڵ هاوبیرانیدا، تەشكیلات‌و رێكخراوی خۆشەویست‌و خەباتكاری «كۆمەڵە»ی بەنهێنی دامەزراند. ئەو خۆشەویستە بەپێچەوانەی سێڵاوو هەڵچوونی روبار، مەلەی كرد‌و كارەكتەر‌و كەسایەتییەكی پتەو‌و بەهەڵوێستی لە جەریانی خەباتدا لەخۆی بە یادگار هێشتەوە.

ئاشنایی من لەگەڵ ئەو خۆشەویستە گیان بەختكردوە، بۆ پاییزی ساڵی 1347ی هەتاویی‌و شاری تاران دەگەڕێتەوە. لەو كاتەدا شارەكانی كوردستان فۆرمێك لە میلیتاریزم‌و دواكەوتوویی پیشاندەدا‌و حكومەتی پەهلەوی، بەجێگەی دامەزراندنی ناوەندە زانستی‌و ئاكادیمییەكان، پادگانەكانی بەشێوەیەكی بەربڵاو پەرەپێدەدا‌و لە میدیاكاندا بانگەشەی بۆ كولتوری میلیتاریستی دەكرد. بۆ وێنە لەشاری سنە بەجێگەی زانكۆیەكی مۆدێرن، خوێندنگەی سەربازییان دامەزراندبوو و راستەوخۆ كوردستان لەم جۆرە ناوەندانە بێ بەش بوو. لەڕاستیدا ستراتیژی حكومەتی تۆتالیتەری پاشایەتی، هێشتنەوەی كوردستان لەدواكەوتوویی رەها بوو. بەزۆریی تانك‌و تۆپ‌و، ئۆرگانە شەیتانییەكانی «رۆكنی دووی ئەرتەش‌و ساواك»، كوردستان كرابووە وێرانەیەك. راستەوخۆ بەئاراستەی دواكەوتووی كوردستان، بەشێوەیە سیستماتیك سەرمایەگوزاری دەكرد‌و بە شۆردنەوەی مێشكی شارۆمەندانی كوردستان، لەرێگەی بەزۆر قسەكردن بەزمانی فارسی، كوردستانیان لەخاچ‌و چوارمێخە دابوو. پادگانەكان لەهەر شارێك لەكوردستان وەك هێزێكی مشەخۆر، بەكاربەر‌و پارازیت، بەشێكی گەورە لەداهات‌و بەرهەمەكانی كوردستانیان دەخوارد. كلتوری سەربازییگەریی لەئاستێكی باڵادا گەشە‌و پەرەپێدرابوو كە كۆمەڵگەی كلاسیك‌و سوننەتی كوردستان جاریكی دیكە دەخستە دواوە ‌و «پۆتینی سەربازیی» پێگەیەكی سەیروسەمەرەی پەیدا كردبوو. ئەم تەنگژانە ئیمكان‌و دەرفەتێكی بە لاوانی كورد نەدا تا گەشە بكەن‌و بەناچار روویان لە غوربەت‌و بەجێهێشتنی كوردستان كرد. كۆچێكی دڵخوازانە نەبوو، بەڵام بەستێن‌و بوارەكانی ئاشنایی‌و پەیوەندی رۆشنبیرانی فەراهەم كرد.

ساڵی 1347ی هەتاویی‌و بەشێوەی رێكەوت، هاوڕێ لەگەڵ یەكێك لەدۆستە سەقزییەكانم سەردانی زانستگەی كشتوكاڵیم كرد كە یەكە‌و ئۆرگانی ناونوسیەكەی لەتاران بوو، لەوێ لەگەڵ كاك حسەین كەریمی دیدارم كرد. هەر ئەو دیدارە چەند خولەكییە لەوجودمدا كاریگەرییەكی وەها پۆزەتیڤی دانا كە خولیای نەرمونیانی‌و كرداری بووم. لەڕاستیدا شانازی ئاشنایی من لەگەڵ كاك حسەینی كەریمی لەو كاتەوە دەستی پێكرد.

دیدار‌و دۆستایەتیەم لەگەڵ كاك حسەینی كەریمی چووە ناو قۆناغێكی نوێ‌و بەردەوامەوە. ئەو خۆشەویستە سەردانێكی زۆری ماڵەكەی ئێمە لەشەقامی ئازەربایەجانی رۆژئاوای دەكرد‌و من چەندینجار بۆ چاوپێكەوتنی سەردانی زانكۆی كشتوكاڵی كەرەجم كرد. لەم دیدارانەدا، پەیوەندییەكان لەگەڵ كاك فوئاد گەیشتە قۆناغێكی هەستیار‌و ئەبەدییەوە. لەڕاستیدا لەگەڵ تەواوی دۆستەكانیدا رێزی لەهەمان پەیوەندی سۆز‌و عاتیفە دەگرت، بەڵام لەم دیدارانە، زۆر بەوردی بەدوای هاوبیرانی خۆیدا بوو و یارگیری دەكرد. هیچ كات لەبیرم ناچێتەوە كە دۆستانی هاوبەشمان لەوانە خۆشەویستان: مەحمودی كەیوان، نەسروڵا بلوری، نادر رۆستەمی، حەبیبوڵا بلوری كە هاتوچۆی ماڵی ئێمەیان لەتاران دەكرد، لەگەڵ كاك حەمە حسەین پەیوەندییەكی عاتیفی‌و لێوانلێو لە یەكڕەنگییان بوو.

كاك حسەین هەمیشە خۆی لەگەڵ ئیدە تازە‌و داهێنەرەكان رێكدەخست. خوێندنەوە نوسراوە ماركسیستیەكان، رۆمانە مێژوویی‌و كۆمەڵایەتییەكان‌و شێعری نوێ بەشێكی گەورەیان لە پڕكردنەوەی كاتەكانیدا گرتبوو. بەتایبەتی بەزمانی كوردی دەینوسی‌و بە حەزەوە بەرهەمی نوسەرانی كوردی دەخوێندەوە. شێعرێكی درێژی بە ناوی «توتنەوانێكی ناوچەی سەردەشت» كە مەلا ئاوارە (مەلا ئەحمەدی شەڵماشی) هۆنیبوویەوە‌و، شیعری «گالیا»ی بە مندا كە بەخەتی خۆی نوسیبوویەوە. لەبینینی فیلمی (رزمناو پۆتومكین) كە لەئەنجومەنی فەرهەنگی ئێران‌و سۆڤیەت نمایش دەكرا‌و شانۆگەرییەكانی (سگی در خرمن جا)‌و (دیكتە‌و زاویە) كە لەزانكۆی تاران نمایش دەكرا، شاد‌و رازی بوو و ئەوانەی وەك ئەو بەرهەم ریالیستییانە وەسف دەكرد كە پڕ بوون لە ئیدە‌و بۆچوونی شۆڕشگێڕانە.

كۆمەڵێكی زۆر لە بەرهەمە ماركسیستیەكان لەوانە كتێبەكانی ماركس، ئێنگڵز، لنین، ستالین، تیتۆ، مائۆ، ترۆتسكی، پولیخانۆف، زینۆیۆف، هوشی مین، فیدل كاسترۆ، چێ گیڤارا، رۆژێ دۆبرێ‌و… دەخوێندەوە‌و لەخوێندنەوەیاندا ماندویەتی نەدەناسی. بەحەز‌و خولیایەكی زۆرەوە كتێبەكانی دەخوێندەوە‌و لەڕاستیدا لەدنیا كتێبدا رۆدەچوو. دەكرێت بڵێین كاك حسەین كەریمی هەمیشە بۆ بردنەسەرەوەی زانیاریی خۆی‌و هاوڕێیانی دوا دەسكەوتە زانستیەكان‌و كتێبە نوێكانی دەخوێندەوە. خێرایی، فێربوون‌و راڤە‌و بۆچوونی ئەو لەخوێندنەوەی كتێب، مرۆڤی هاوكات توشی سەرسوڕمان‌و رێزگرتن دەكرد. رۆژان‌و مانگان تێپەڕبوون‌و كۆمەڵگای ئێران ئیسڵاحاتی ئەرزی‌و شۆڕشی كارتۆنی شا‌و خەڵكی لەپشت سەرنابوو ‌و گۆڕانكارییە نێودەوڵەتییەكان لەكۆمەڵگای ئێران كاریگەرییەكی زۆری دانابوو و وردە وردە گەیاندبوویە دەروازەكانی كۆمەڵگای سەرمایەداری. دەورانی ئەفسەر وەزیفەیی لە شارەكەی خۆی تێپەڕكرد‌و پاشان پۆستی سەرۆكایەتی ئیدارەی كشتوكاڵی سەقزی قبوڵكرد. پاش رووداوە گەورەكەی تەبرێز لەرێبەندانی 56، بە راشكاوانە بە هاوڕێكانی لەوانە مەحمودی كەیوانی وتبوو: ئەم حكومەتە دەڕوخێت.

هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد

هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد، دەركەوتنی واقیعی ئیرادەی خەڵكی كورستان بوو. هاوكات ئەم وەفدە راستەوخۆ پلاتفۆرمی هاوبەشی هێزە بەرگریكارەكان بوو بۆ نەهێشتنی ستەمی نەتەوایەتی لەكوردستان‌و یادگارییەكی شیرین‌و مێژوویی بوو لە یەكگرتوویی‌و هاوكاری بێسنوری هێزە سیاسییەكانی كوردستان، بە دوور لە دیاردەی سكتاریزمی حیزبی. لەم قۆناغەدا جەماوەری بێبەش‌و ستەملێكراوی كوردستان شانسیان بوو، چونكە لەجەوهەر‌و ناوەڕۆكی ئەم ئۆرگانە «دیواری حیزبی» هێشتا لەلایەن مێعمارانی بەتەمەن‌و بەئەزمون‌و مێعمارانی نوێ‌و كەم ئەزمون دانەمەزرابوو، كە بەتێپەڕبوونی زەمەن دیواری حیزبیی، لەلایەن حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەرزتر‌و درێژتر لە دیواری چین دروستكرا. هەر ئەم دیوارە بینراوو نەبینراوە چەندین شكستی گەورە‌و مێژوویی بۆ شارۆمەندانی كوردستان‌و بەبەهایەكی پوچ بەدیاری هێنا‌و لەئەنجامدا بزوتنەوەی دیموكراتیكی رۆژهەڵاتی كوردستانی بەرەو هەڵدێر برد. لەڕاستیدا بەدوور لە پەیوەندی عاتیفی، بنەماڵەیی‌و ئاشناییم لەگەڵ كاك حسەینی كەریمی‌و كاك فوئاد، كاتێك هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد لەلایەن كۆمەڵە، حیزبی دیموكرات، چریكە فیداییەكانی خەلقی ئێران‌و نوسینگەی بەڕێز شێخ عیزەدینی حسەینی وەك ئۆرگانێكی پێكهاتوو لەبەرەنجامی سیاسی هێزە خاوەن ئۆتۆریتەكانی كوردستان پێكهات‌و سەڵاحیەتی لەلایەن جەماوەری خەڵكی كوردستان تەئیدكرا، هەمیشە وەك حەسرەت‌و خەمێك لەسەر دڵم قورسایی دەكرد‌و دەكات كە ئەگەر كاك فوئاد‌و كاك حسەین لە وەفدی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد كە دەركەوتەی ئیرادەی خەڵكی كوردبوو، حوزوریان ببوایە، ئێعتباری كۆمەڵایەتی، ئۆتۆریتە‌و قورسایی سیاسی كۆمەڵە زیاتر دەبوو. ئەوان سەر بە پرۆسەی سوسیالیستی‌و كۆمۆنیستی كۆمەڵگای ئێران‌و كوردستان بوون‌و هاوكات بەبێ ترس‌و دوودڵی لە كەسانی چەپڕەوی باقی نەتەوەكانی ئێران، لەپرسی نەتەوەیی‌و مافی یەكسانیخوازی خەڵكی كورد بەئاشكرا پشتیوانییان دەكرد. رێكەوت نەبوو كە هەردووكیان كوردستانیان وەك مەیدانی چالاكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی خۆیان هەڵبژاردبوو و بە داهێنان‌و تاكتیكی بەجێگە‌و لۆژیكی هەوڵێكی زۆریان دەدا تا بەشێوەیەك، پلاتفۆرمێكی هاوبەش لەگەڵ حیزبی دیموكرات ئامادە‌و جێبەجێ بكەن‌و، هێزی بزوتنەوە‌و لولەی تفەنگی هەموو پاریتزانەكانی گەلی كورد روو لە فاشیزمی ئیسلامی ئێران بكەن‌و بەجۆرێك رێگربن لە روودانی شەڕی خوێناوی ناوخۆ لەنێوان حیزبەكانی گەلی كورد. ئەگەرچی پێشداوەری‌و داوەری نالۆژیكی، ناتوانن بنەمای داوەرییەكی عادڵانە‌و هەڵویستی دروست بێت. بەڵام بەو تێگەیشتنەی كە ئەمرۆ لە كەسایەتی سیاسی‌و شۆڕشگێڕانەی كاك فوئاد‌و كاك حسەینی كەریمی هەیە، ئەگەر لەژیاندا بوایەتن، دەبێت دان بەوەدا بنێن بە بڕوایەكی پۆلایین‌و نیەتپاكی بۆ ئەو «بڕوا‌و متمانە»ی جەماوەری خەڵك‌و تەشكیلاتی كۆمەڵە بەوانی بوو، بەها‌و رێزێكی زۆر قائیل دەبوون. مێژوو شاهیدە‌و هەموو بینیمان كە میوانانی نەخوازراوی بزوتنەوەی كوردستان، كە خۆیان لێگۆڕا‌و لەئاستی ماركس‌و لنین، خۆیان بەسەر كومیتەی ناوەندی كۆمەڵە سەپاند، چۆن‌و لە چ ئاستێكی نزمدا لەسەرمایە‌و داراییەكانی كۆمەڵە ئەمانەتدارییان كرد‌و پاراستیان، كە ئەم جۆرە پرنسیپ‌و هەڵوێستانە، بەستێنێكی دیكەی بۆ بەلاڕێداچوون‌و تاڵانكردنی تەشكیلاتی كۆمەڵە فەراهەم كرد.

بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی كوردستان ساڵی 1347

بزوتنەوەی سیاسی‌و شۆڕشگێڕانەی ساڵی 1347ی هەتاویی لەكۆمەڵگای كوردستان بە رێبەری ئەندازیار ئیسماعیلی شەریفزادە‌و هاوڕێیانی، خوێنێكی تازە كردە جەستەی كۆمەڵگای كوردستان‌و بێدەنگی لەمێژینەوە‌و رهای كە دیكتاتۆریی رژیمی پاشایەتی بەسەر كوردستاندا سەپاندبووی، بە دەستڕێژی گوللەی شۆڕشگێڕا لەشوێنێك بەناوی دارێنە، لە كوێستانەكانی دەوروبەری شاری سەردەشت، تێك شكاند. بەهاوكاری بەكرێگیراوان‌و دەرەبەگەكانی بانە، شۆڕشگێڕان لەدارێنە كەوتنە داو‌و كەمینی هێزەكانی ساواك‌و ژاندارمری‌و هەموویان لەرێگەی ئازادی گەل‌و دیموكراسی گیانیان بەخت كرد. ئەم رووداوە مێژوویە لەكۆمەڵگای ئێران‌و بەتایبەت كوردستان دەنگدانەوەیەكی زۆر‌و بەربڵاوی بوو. لاپەڕیەی رۆژنامەكان‌و گۆڤارەكان، لێوانلێو بوون لە راڤەكردنی ئەم بزوتنەوە مێژوویە‌و هەر كامەیان بە رادەی وابەستەبوونیان بە رژیم‌و دەرباری پاشایەتی، بۆچوونی خۆیان لەمبارەوە بڵاوكردەوە كە خاڵی هاوبەشی هەموو راگەیاندنەكانی ئەو كات، لەمەحكومكردنی ئەم رووداوە لەئاستێكی باڵادابوو. ساڵی 1349، چریكە فیداییەكانی خەلقی ئێران لەسیاهكەل (گیلان‌و مازندەران) خەباتێكی چەكدارانەیان رێكخست كە رژیمی پاشایەتی بە خێرایی سەركوتی كرد‌و رابەران‌و كادر‌و ژمارەیەكی زۆر شۆڕشگێڕی لەم پەیوەندەدا ئێعدام كرد. لەپاش ئەم رووداوە‌و بۆ یەكەمین جار سەرۆك وەزیری ئەوكات، ئەمیر عەباسی هوەیدا ئەوانی بەناوی خراپكار ناولێبرد. پاشان ئەم وشەیە لە میدیاكانی حكومەتی تۆتالیتەری ئێران، بۆ سوكایەتی كردن بە شۆڕشگێڕان زۆرتر بەكار دەهات. «روو رەشی تەنیا بۆ دیكتاتۆری پاشایەتی‌و ساواك مایەوە، چونكە رژیم پێیوابوو كە مێژوو لەگەڵ ئەواندا لەگۆڕ دەنێت‌و ئەم زستانە، بێ بەهارە». ئەم بزوتنەوە مێژووییە لەسەر روناكبیرانی كورد كاریگەریی دانا‌و شۆكەی كردن. پێشڕەوان‌و خەباتكارانی كورد هەركامەیان بەشێوەی جیاجیا، كاردانەوە‌و هەڵوێستی خۆیان بەشێوەی نهێنی‌و لەچوارچێوەی شیعر‌و پەخشان هێنایە سەركاغەز‌و ئەم بەرهەمانە لە كۆڕ‌و كۆمەڵە روناكبیرییەكان دەستاودەست دەكرا‌و خوێنەری زۆری هەبوو. چەندین پەخشانی پڕ ناوەرۆك‌و شۆڕشگێرانە نوسرا‌و لەنێوان توێژی روناكبیرانی كورد بەشێوەی نهێنی بڵاوكرایەوە. ئەندازیار محەمەد حسەین كەریمی لەم رووداوە مێژوویە، پەخشانێكی دوورو درێژ‌و جوانی سەبارەت بە خەباتی چەكداریی ساڵی 1347ی هەتاویی‌و گەورەیی دارێنە، بەهارمۆنی‌و دەنگێكی رەسا لەسەر كاسێتێك تۆمار كرد‌و بە قارەمانان‌و گیانبەختكردوانی دارێنە‌و خەڵكی كوردستانی پێشكەش كردوە. ئەو شێوازی ئەدەبی‌و هونەری رابردووی بەكارهێنا‌و بەهیچ شێوەیەك لەم كارە رووگەردان نەبوو. بەڵام مانایەكی نوێ پێبەخشی تا لەخزمەتی ئازادیخوازاندا بێت. هەوڵی ئەو و كەسانی دیكە، كۆمەڵگای ئێرانی ئامادەی گۆڕان‌و لەكۆتاییدا راپەڕێنی ملیۆنی‌و سەراسەری كرد. ئەم نەوارە لەماوەیەكی كورت‌و خێرا لە هەموو كوردستان بڵاوكرایەوە‌و بەدەستی زۆرێك لە كۆڕ‌و كۆمەڵە روناكبیرییەكانی ئەو سەردەمە گەیشت. بەهاوكاری خوشكی ئازیزم، خاتوو مەلەكە، ئەم كاسێتە بەنرخەم پیادە‌و رێكوپێك كردووە‌و بەم زووانە لەسەر سایتە ئینترنێتییەكان بڵاودەكرێتەوە.

ئەو، بزوتنەوەی گەورەی باشوری كوردستان بە رێبەری پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراق، لەبواری رێبەری، بێ توانا، كلاسیكی‌و زۆر وابەستە وەسف دەكات‌و هەڵیدەسەنگاند. پێشمەرگەكانی بزوتنەوەكە لەكرداردا زۆر بەهێز‌و ئامادەی بەرگری بوون‌و هیچ حەزیان لەتەسلیمبوون لەبەرامبەر پیلانی سێنتۆ، حكومەتەكانی ئێران‌و عێراق، نەبوو. بەسەدان پاریتزان لەناوچەكانی پێنجوێن‌و بادینان لەنەبوونی رێبەرییەكی تەندروست‌و لە حەسرەتی بەرگریی، هەرگیز تەسلیم نەبوون، چەكەكانیان سوتاند‌و خۆیان كوشت. رێبەری بزوتنەوە چووە ژێر چەتری ساواك‌و هێزی بزوێنەری بزوتنەوە، نەخوازرا‌و ئاوارەی ئێران‌و دواتر تەسلیم بە بەعس بوونەوە.

بەرخوردی شۆڤێنیستی‌و سوكایەتی حكومەتی ئێران بەوان، ویژدانی هەر مرۆڤێكی شەریفی ئازار دەدا‌و رۆڵی رێبەری بزوتنەوەی باشوری كوردستان‌و شكستەكەی، چەندین وانەی گەورەی فێری شۆڕشگێڕانی رۆژهەڵاتی كوردستان كرد، تا دواتر لە تەشكیلاتێكی پۆڵایین‌و رادیكاڵ بەناوی كۆمەڵە دژی جیاوازی چینایەتی‌و ستەمی نەتەوەی رێكخرێن‌و خەبات بكەن.

سەفەر بۆ ئاڵمانە

یەكێك لە تایبەتمەندییە باشەكانی كاك حسەینی كەریمی، رێزگرتن‌و بەهادان بە دۆستایەتی‌و هاوڕێیەتی بوو. ئەو خۆشەویستە هەمیشە لە پەرەپێدانی پەیوەندی هاوڕێیانە‌و برایەتی، پێشڕە‌و دەستێكی باڵای هەبوو. لەدڵ نزیك، زۆر نەرم‌و نیان‌و لێوانلێو لە خۆشەویستی‌و یەكڕەنگی بوو. ئێمە هاوینان، لەناوچە جیاجیاكانەوە بۆ شوێنی لەدایكبوونمان دەگەڕاینەوە. هاوینی ساڵی 1349، ئاوایی ئاڵمانە بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو سروشتێكی دڵگیر‌و سێحراویی بوو. بەرهەمی كشتوكاڵی‌و باغداری گەشەیەكی بەرچاوی كردبوو و هەموو كەسێك رازی بوو. كاك حسەین لەم وەرزەدا سەردانێكی ئاڵمانەی كرد‌و وەك ئەندامێكی بنەماڵە ماوەیەك لەگەڵ ئێمەدا بوو. هیچكاتێك بیروەرییەكان، قسەكانیم لەبیر ناچێتەوە. بەپێی خواستی ئەو، دوو شەوو رۆژ بۆ شاخەوانی بۆ بەرزاییەكانی رۆژهەڵاتی ئاڵمانە رۆیشتین‌و هەوایەكی تازەمان هەڵمژی. بەبێ شك سەفەری ئەو لەپەیوەند بە هاودڵی‌و هاوفكری لەگەڵ كاك فواد‌و ئاسۆ سیاسیەكانی دەردەكەوت. لەگەل خەڵكی ئاسایی بێ ئەندازە هاتوچۆو قسەی دەكرد.

سەفەر بۆ سنە

كاك فواد لەلایەن ساواك لەشاری سنە دەستگیركرا‌و، هەمان رۆژ هێزە ئەمنیەكانی ساواك قۆڵبەستكراو ئەویان بۆ تاران‌و بۆ زیندانی كۆمیتەی هاوبەش گواستەوە. ساواك زۆر هەوڵیدا ئەم هەواڵە بشارێتەوە. بەپێچەوانەی گومانی پوچی شارەبانی، ژاندارمری‌و ساواك، ئەم رووداوە وەك شنەی بایەك، سنورەكانی بڕی‌و لەكەمترین كاتدا هەواڵەكە لەكوردستان بڵاوبووەوە. لەوكاتەدا كاك حسەین، بەسەختی بەكاری رۆتینی سیاسی‌و لەحاڵەتی شاراوە‌و نیوە ئاشكرا لە چەندین شوێنی كوردستان (دەوروبەری مەهاباد‌و لە ئاوایی میرئاوێی سەردەشت) سەرقاڵی چالاكی سیاسی بوو و كەمتر لە شوناسی ئەسڵی خۆیەوە دەردەكەوت، شێوەی كاری ئەو دەورەیە لە چالاكی كۆمەڵە بابەتێكی وای بەسەر شۆڕشگێڕاندا زاڵ كردبوو، تەنانەت شێوەیەك لە ژیانی نەهێنی سەپاندبوو. كاك حسەین كە خۆی یەكێك دامەزرێنەران‌و ناوكی سەرەكی كۆمەڵەبوو، لەم قاعیدەیە بەدەر نەبوو. دەستگیركردنی كاك فوئاد سێبەرێكی قورسی لەسەر بنەماڵدا خستبوو و خەڵك هەڵوێستی جۆراوجۆری نیشان دەدات. زۆر سەختە دەردی تێنەگەیشتن، هەندێ كەس ئەوەندە ترسا بوون كە لەكاتی هەڵسوكەوت لەگەڵ بنەماڵەی ئێمەدا ناوی (كاك فواد) یان نەدەوت‌و بێدەنگ دەبوون. ژمارەیەك كەسیش لەحاڵەتێك لە موحافزەكاری‌و سیاسەتی (كجدارو مریض) بە هێما‌و ئاماژە هاودەردی‌و خۆشەویستییان نیشان دەدا. یاران‌و ئاشنایان‌و ژمارەیەك زۆر كە بەئاگا‌و سیاسی بوون ترسیان لە نیشاندانی هاودڵی‌و ترسی خۆیان نەبوو و بە دیداری رەسمی خۆیان مەرهەمێك بون لەسەر دڵی پەرێشان‌و ئازردە ێمە. ماوەیەك بوو لەكاك فوئاد هیچ هەواڵێك لەبەردەستدا نەبوو. لەو كاتەدا كاك فوئاد لەژێر ئەشكەنجە‌و ئازاردانی ساواكدا بوو و بۆ تەندروستی ئەو مێشكمان توشی وەستان بوو. لەو كاتانەدا‌و لەئێوارەی رۆژێكی پایزییدا لەدەرگای ماڵەكەیان داین‌و هەموو هەراسان بووین. خاوەن ماڵ دەرگای كردوە‌و میوانەكەی نەناسی‌و هات پرسیاری لەئێمەكرد. كاتێك میوانمان دی، خۆشەویستی‌و سۆز‌و هاودەردی لەسەراپای وجودیەوە دەباری. كاك حسەینی كەریمی لەشوێنی ژیانی نهێنی خۆیەوە، چەندین كیلۆمتری بڕیبوو بۆ سۆراغی هەواڵی دەستگیركردنی كاك فوئاد هاتبوو. وەك هەمیشە هەموومانی ماچ كرد‌و بە سڵاو‌و پرسینەوەی حاڵمان، كە لەهەموو وشە‌و رستەكانی سۆز‌و یەكڕەنگی دەباری، ئێمەی نەوازش كرد‌و بەسیمایەكی درەوشاوە‌و روخسارێكی خەمبار شەریكی نیگەرانی ئێمە بوو. زۆر هەوڵماندا كە بێتە ماڵەوە‌و كەمێكی پشوو بدات، بەڵام بارودۆخی ژیانی تەشكیلاتی‌و حیرفەیی ئەو، رێگەی پێ نەدەدا. كات بەخێرای تێپەڕەبوو، ماوەیەكی دوورو درێژ لەبەردەرگا وەستا‌و گفتوگۆیەكی كەمێك دوورو درێژی لەگەڵ «مەلەكە»دا كرد. چاوەكانی نیگەرانی تیابوو، ئەگەرچی حەزی لەمانەوە بوو، بەڵام وەڵامی داواكاری ئێمەی نەدایەوە‌و وەك ئەوەی هەستی بە مەترسی كردبێت وتی ئێتر كاتی رۆیشتنە. بەدەنگێكی خەماوی كە لێوانلێو لە تاسەی دیداری كاك فوئاد بوو ماڵئاوایی لێكردین رێگەی كۆڵانی بە هەنگاوی قورس‌و هێواش بڕی‌و لەهەر هەنگاوێكدا ئاوڕی دەدایەوە‌و تا لەسوچی كۆڵان لەچاومان ون بوو.

هەواڵی مەرگی

زستانی ساڵی 1357ی هەتاویی كاتێك بەنیاز بووم بۆ دەبیرستانی شاپوری سنە برۆم كە لاوانی بەسۆز لەپۆلەكاندا چاوەڕێیان دەكردم، كتوپڕ میوانەكەم گەڕایەوە بۆ ماڵ‌و لەدەرگای دا. بەپەلە دەرگام بۆ كردەوە‌و لەیەكەمین روانیندا خەم‌و نیگەرانییەكی قورس بەروخساریەوە دیاربوو. نیگەرانییەكەی خێرا بۆ من گوازرایەوە‌و نەمتوانی خۆم كۆنترۆڵ بكەم‌و هەواڵی دۆخەكەم پرسی. جێگەی باوەڕ نەبوو، نەیدەتوانی قسەبكات‌و بەخەم‌و نیگەرانیەوە سەیری منی دەكرد. بەو خەم‌و پەژارەوە دانیشت. دووبارە پرسیارم لێكردەوە، سەرەنجام بە چاوی پڕ لەفرمێسك‌و بەهەنسكەوە وتی: حەمەحسەین لەگرتنی شارەبانی سەقز لەلایەن پاسەوانەكانەوە بریندار‌و پاش ماوەیەك لەنەخۆشخانە بەهۆی سەختی برینەكەیەوە شەهید بووە. لەگەڵ هەر وشەیەكدا دۆخی رۆحیم دابەزی‌و ئەژنۆم شل بوو، فرمێسكەكانم رژانە خوارەوە‌و یاد‌و وێنەی ئەو خۆشەویستە لەسەر پەردەی مێشكم بە ئارامی دەهات‌و دەچوو. زۆری نەخایاند بڕیارمدا لە رێوڕەسمی سێ رۆژەیدا بەشداری بكەم. میوانەكەشم رازبوو. پاش نیوەرۆی هەمان رۆژ بەرەو سەقز رۆیشتم‌و كاتێك گەیشتم بەرێكەوت چاوم كەوت بە یەكێك لەهاوڕێیانی خۆشەویست كە ماوەیەك لە دانشسەرای سنە لەخزمەتیا بووم، ئەو منی بۆ ماڵی خۆیان بردەوە. ماوەیەك میوانی كادری‌و پێشمەرگەی جەسوری كۆمەڵە هاوڕێی گیان بەختكردوو كاك زاهیدی بەرازەندە بووم‌و لەگەڵ ئەوو هاوڕێیانی دیكە لە مەراسیمی سێیەم رۆژی كاك حەمەحسەینی كەریمی بەشداریم كرد. بەشداری بەرین‌و بەربڵاوی خەڵكی شەریف‌و بەئەمەكی سەقز لە رێوەڕەسمی سێیەم رۆژی گیانبەختكردنی كاك حەمە حسەین منی توشی سەرسوڕمان كرد. رێوڕەسمەكە لە گۆڕستانی شاری سەقز بەڕێوچوو. دواتر ماڵئاواییم لەبنەماڵەی شەهید بەرازەندە‌و دۆستانی خۆشەویستی سەقزیی كرد‌و بەدڵی غەمگین تر‌و بە جەستەیەكی لاوازتر بەرەو سنە گەڕامەوە. وەك راستییەكی حاشا هەڵنەگر، ئەندازیار حسەینی كەریمی یەكێك لەرابەرانی بەتوانا‌و شۆڕشگێڕ‌و هاوكات گەنجینەیەكی پڕبەها‌و بەتوانای كۆمەڵەبوو. لەشاری لەدایكبوونیدا‌و لە ئەزمونێكی تاڵدا رۆژی 23ی رێبەندانی ساڵی 1357 لەكاتی رێپێوانی بەرینی خەڵكی سەقز بۆ چەككردنی شارەبانی، یەكێك لە دەزگاكانی سەركوتی رژیمی پاشایەتی، بەگوللەی دوژمن پێكراو بەتوندی برینداربوو. بەداخەوە لە نەخۆشخانەی سەقز‌و لە رۆژی 26ی رێبەندن گیانی لەڕێگەی سوسیالیزم‌و دیموكراسی لەدەستدا‌و چاوەكانی بۆ هەمیشە لێكنا.

هیوادارم بۆ رێزگرتن لەم سیما درەوشاوەی بزوتنەوەی چەپ‌و سوسیالیستی كوردستان‌و، ئەم رابەر خۆشەویستە، پەیكەرێكی لێدروست بكرێت‌و زانكۆیەك بەناوی ئەوەوە لەكوردستان ناوبنرێت. ئەی خۆشەویست، بەداخەوە، كوردستان نیشتمانی هاوبەشی نەتەوەیەك ،لەڕێگەی رەنجەكانیدا بەراستی پێویستی بە رابەرێكی وەك تۆیە. نەمری بۆ ئیرادەت‌و پیرۆز بێت خەباتت!. لەهەمان كاتدا پێشنیار دەكەم دۆستان هیمەت بكەن تا چەندین نوسراوی جۆراوجۆر لەسەر كەسایەتی ئەم رابەرە خۆشەویستە بنوسنەوە‌و تۆماری بكەن تا وەك كتێبێك لەداهاتوودا بڵاو بكرێتەوە.

حوكمی مێژوو، جێگیرە‌و دووپات نابێتەوە، بەڵام دەكرێت لەو حوكمەوە فێربین.

ژانویەی 2010ی زانینی

زانیاریی‌و روونكردنەوە:

1. پس از شصت سال، زندگی و خاطرات جلال طالبانی. جلد اول 1933-1966، عرفان قانعی فرد. نشر علم، تهران 1388 (The life and memoires of jalal talabani after 60 years)
2. سێ ساڵ لەگەڵ ئیبراهیم عەلیزادە سكرتێری كۆمەڵە. نوسەر: بەهمەن سەعیدی، چاپخانەی رەنج، چاپی یەكەم ساڵی 2009ی زایینی.
3. یاخی بوون لە مێژووی كۆمەڵە كارێكی ئاسان نیە. نوسەر ئەحمەد بەهرامی (تورجان) چاپی یەكەم. سلێمانی 2006ی زایینی
4. دارێنە. ناوچەیەكی جەنگەڵی‌و كوێستانی لەناوچەی سەردەشت‌و بانە كە ئەندازیار ئیسماعیل شەریف زادە‌و هاوڕێكانی بۆ مەبەستی سیاسی‌و چەكداریی تێیدا جێگیر ببون. رۆژی دوانزەی گوڵانی ساڵی 1347ی هەتاوی، شۆڕشگێڕی خۆشەویستی خەڵكی ستەملێكراوی كورد، ئیسماعیل شەریف زادە لەلایەن هێزەكانی رژیم پاشایەتی لەو شوێنەدا شەهید كرا. هێزەكانی رژیم پەیكەری ئەم شۆڕشگێڕە بەڕێزەیان بۆ گۆرستانی «تایلە» لەشاری سنە گواستەوە‌و لەوێ نێژرا.
5. ئاڵمانە، نوی ئاواییەكە كە كەوتووەتە ناوچەی هەورامان‌و لەبزوتنەوەی بەرگری خەڵكی كورد، رۆڵێكی بەرزی بوو. گۆڕستان ئەم ئاواییە ناوی «تاڵەسوار»ە كە تا ئێستا تەرمی هەژدە شۆڕشگێڕ‌و پێشمەرگەی كۆمەڵەی تێدا بەخاك سپێردراوە. ئەم گۆڕستانە سێ جار لەلایەن كۆماری ئیسلامی‌و بەكرێگراوانی كورد، وێرانكراوە. بنەماڵە شەهیدان‌و شۆڕشگێڕانێكی زۆر، هەموو ساڵێك سەردانی تاڵەسوار دەكەن‌و رێز لەگیانبەختكردوانی رێگەی ئازادی‌و سوسیالیزم دەگرن.